امروز عده‌ای بلخ را "پایتخت نوروز" می‌نامند و این نامگذاری برخاسته از دو نگرش است: یکی این که جشن نوروز باشکوه و مراسم ویژه با برافراشتن علم مبارک حضرت علی برگزار می‌گردد، دیگر این که براساس شواهدی که در برخی از آثارپیشینیان، از جمله شاهنامه بی‌زوال فردوسی به تاج‌پوشی شاهنشاه پیشدادیان بلخی، جمشید، در این روز اشاره شده است، این باور را به وجود آورده است.
رنگ و رونق یافتن هرچه بیشتر جشن نوروز با درونمایه و با حال و هوای امروزی‌اش در میان اهالی بلخ و گره خوردن محکم و استوار این جشن خجسته با عقاید دینی و مذهبی، برمی‌گردد به دوره تیموریان هرات، به ویژه به زمان زمامداری سلطان حسین بایقرا - که درسال 885 هجری قمری با جمعی از فضلا و فرزانگان آن روزگار، مانند وزیر دانایش میر علی شیرنوایی، مولانا عبدالرحمن جامی، مولانا سعدالدین تفتازانی، مولانا حسین واعظ کاشفی و دیگر بزرگان و دانشمندان به بازشناسی و اعمار دوباره آرامگاه امیرالمومنین حضرت علی در بلخ همت گماشت.
در واقع از همان زمان سنگ بنای شهر مزار شریف نیز با اعمار بناها و خانه‌ها در پیرامون روضه مبارک در چند کیلومتری شهر کهن بلخ گذاشته شد.
گل سرخ و کشف مزار شریف
به گواهی برخی از آثار موجود، پیش از این در هنگام حکم‌روایی سلطان سنجر، از شاهان سلسله سلجوقی در سال 530 هجری قمری آرامگاه منسوب به حضرت علی کشف شده بود، ولی در اثر لشکرکشی‌های مغول یک‌جا با آبادی‌های دیگر بلخ ویران گردید و روزگاری به دست فراموشی سپرده شده بود.
از عهد تیموریان تا این دم جشن نوروز در پیوند تنگاتنگ با جشن "گل سرخ" و با وجود همه ناملایمت‌ها و اتفاقات گوناگون و گذشتن از فراز و فرود فراوان تاریخی نه تنها به چنگ فراموشی و خاموشی سپرده نشده که به شکوه و عظمتش افزوده شده است.
امروزه در میان مردم افغانستان نوروز به جشن گل سرخ نیز یاد می‌شود. جشن "گل سرخ" یکی از بارزترین آئین‌های نوروزی در بلخ است.
نامگذاری این مراسم به "گل سرخ" برگرفته از نام گلهای سرخی است که همزمان با فرا رسیدن نوروز در سراسر دشت‌ها و تپه‌ها در دامنه کوه‌های البرز و شادیان می‌رویند و حتی فراز بامها و خانه‌های گلی و روی دیوارها نیز با این گلها رنگین می‌شوند.
میله گل سرخ با نوروز آغاز می‌گردد و تا چهل روز ادامه می‌یابد، یعنی با برافراشته شدن پرچم "ژنده" (جهنده) در آرامگاه حضرت علی تا فرو آوردن آن را در برمی‌گیرد.
پس از کشف آرامگاه منسوب به حضرت علی، این آرامگاه در شهر مزار شریف محور برگزاری جشن نوروز و میله گل سرخ بوده است و مردم از تمام گوشه و کنار افغانستان در این مکان گردهم می آمده‌اند.
در اوائل خیمه بزرگ دوخته شده با نخ‌های زرین و رنگین در سمت جنوب شرقی حرم نصب می‌شده و ظرف‌های بزرگ انباشته از هفت میوه و خم‌های پر از آب و شربت‌های شیرین در اطراف آن گذاشته می‌شده است تا زائران و شرکت کنندگان مراسم نوروز از آنها استفاده کنند.
این خیمه بزرگ تا چهل روز در اثر برداشتن پارچه‌هایی از آن توسط زائران و ارادتمندان حضرت علی به رسم تبرک، پاره پاره می‌شده تا آنجا که بخشی از این خیمه برجای می‌مانده است.
این این موضوع می‌تواند این باور را تقویت کند که واژه (ژنده) که در زبان عامیانه مردم بلخ به پارچه پاره پاره شده و مندرس گفته می‌شود، برگرفته از همین مساله باشد و نه از ریشه "جهنده" که امروز کاربرد دارد.
هفت میوه و دیگ سمرقندی
برخی از وسائل برگزاری برنامه‌های نوروزی از جاهای دیگر آورده می‌شده است، از جمله دیگ‌های بزرگ فلزی به منظور پخش "هفت میوه" برای مردم و دیگری چوب راست و استواری که برای برافراشتن درفش در این بارگاه استفاده می‌شده است.
دیگ فلزی، که هنوز یکی از آنها در آرامگاه منسوب به حضرت علی موجود است، به سفارش امیر عبدالله، یکی از فرمان‌روایان ماوراءالنهر در سمرقند ساخت شده و در سال 1050 هجری قمری به بلخ آورده شده است.
همچنین چوب مورد استفاده برای برافراشتن پرچم حضرت علی در سال 1288 هجری قمری توسط محمد علم خان نائب اعظم امیر شیرعلی خان از جنگل‌های آن سوی دریای آمو آورده شده بود، که هنوز برای برافراشتن علم مبارک استفاده می‌شود.
همین شخص محل برافراشتن علم را از سمت جنوب شرقی به سمت غرب حرم در مقابل حجره‌ای معروف به "نظرگاه" انتقال داد، که تا حال علم در همین جای برافراشته می‌شود.
نوروز در میان مردم هم ریشه تاریخی دارد و هم رنگ عقیدتی به خود گرفته است. با توجه به ارادت و اخلاصی که نسبت به حضرت علی در میان مردم مسلمان ما وجود دارد و به خصوص این که مردم به خلافت رسیدن حضرت علی را در روز نوروز می‌دانند، همه ساله با برافراشتن درفش پوشیده از پارچه‌های زربفت و دست‌دوزی شده که بانیتی خاص آماده شده، این جشن با شکوه تمام در آرامگاه منسوب به او برگزار می‌شود.
نوروز در تقویم رسمی کشور تعطیل است و جمعی از مقامات بلندپایه دولتی و شخصیت های برجسته کشور در مراسم جشن نوروز به مزار شریف حضور می‌یابند.
این مراسم با سخن‌رانی‌ها و شلیک بیست و یک گلوله توپ در "چهار باغ" آرامگاه منسوب به حضرت علی و برافراشتن درفش حضرت علی در میان احساسات شرکت کنندگان آغاز می‌شود. صادق عصیان استاد دانشگاه. منبع سایت بی بی سی